İngiltere’de 7 Mayıs’ta meydana gelen ilk vakadan itibaren dünya genelinde kaygı sebebi olan maymun çiçeği virüsünün emarelerini, bulaşma süresini, yalıtım kurallarını ve tehlikelerini listeledik.
Maymun çiçeği virüsü yada bir öteki adıyla “Monkeypox” virüsü, insanlara hayvanlar, bilhassa kemirgenler tarafınca bulaşan ve esas olarak Afrika’da bulunan bulaşıcı bir hastalıktır.
Geçtiğimiz mayıs ayının başından bu yana seyahatle direkt bağlantısı olmayan Afrika haricinde vakalar ortaya çıktı. Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) gore dünya genelinde 5 binden fazla olay ve 1 ölüm kaydedildi.
Maymun çiçeği nedir? Iyi mi bulaşır? Enfekte olup olmadığınızı bilmek için hangi testler yapılmalı? Sebebi nedir? Emareleri nedir? Bulaşma süresi ne kadar sürüyor? Hangi tedaviler mevcut? Kimler aşı olmalı? Bu virüs tehlikeli mi? İzolasyon için kurallar nedir?
Maymun çiçeği nedir?
Maymun çiçeği, esas olarak Afrika’nın izole bölgelerinde bulunan, ender görülen ve hayvanlardan insanlara bulaşan virüstür. Maymun çiçeği virüsü 1958’de laboratuvar maymunlarında ortaya çıkarıldı. Sadece büyük Afrika fareleri benzer biçimde kemirgenler tarafınca da bulaşıcılığı büyük oranda devam ediyor. Klinik olarak çiçek hastalığına benzeyen maymun çiçeği virüsüne çiçek hastalığı virüsünden değişik bir çiçek virüsü niçin olur.
İlk insan vakası 1970 senesinde, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde, çiçek hastalığının 1968’den beri ortadan kaldırıldığı bir bölgede yaşayan bir çocukta tespit edilmiştir.
İki tür maymun çiçeği virüsü olduğu bilinmektedir:
– Kongo suşu yada Orta Afrika suşu (en öldürücü)
– Batı Afrika suşu (mevcut vakalarda bulunan daha azca öldürücü)
DSÖ, 2022 vakalarıyla ilgili olarak PCR testlerinden elde edilmiş bilgilerin, Avrupa’da tespit edilen maymun çiçeği virüsü suşlarının, virüsün ilk ortaya çıkmış olduğu Batı Afrika’ya ilişkin bulunduğunu gösterdiğini bildirdi.
Maymun çiçeği ve çiçek hastalığı arasındaki farklar
Çiçek hastalığı virüsü benzer biçimde maymun çiçeği virüsü de ateşin ortaya çıkmış olduğu sadece çiçek hastalığından daha azca şiddetli olarak yaşandığı, baş ağrıları, lenf şişmesi, kas ağrıları ve yorgunluğun arkasından bir döküntünün ortaya çıkması ile başlamış olan bir hastalığa niçin olur.
Sadece, maymun çiçeği durumunda daha azca yaygın olan fakat bununla birlikte ağrılı ve aynı yaraları oluşturan döküntülerin dağılımında ve yoğunluğunda mühim farklılıklar vardır. Bunlar averaj 2 ila 4 hafta sürer, sonrasında kendiliğinden geriler. Maymun çiçeğinin öldürücülüğü çiçek hastalığına gore daha azdır. Bakım koşullarına, etkilenen kişilerin sıhhat durumuna ve ek olarak hastalıktan görevli olan virüs türüne göre farklılık gösterir.
Çiçek hastalığı ve maymun hastalığı arasındaki mühim bir fark, bununla birlikte salgınlardan etkilenen toplumlardır. Çiçek hastalığı genel nüfusa yayılır sadece, maymun çiçeği ilk olarak endemik olduğu ülkelerde yağmur ormanlarının yakınında yaşayan insanları etkiliyor benzer biçimde görünmektedir.
Çiçek hastalığı yada maymun çiçeği için cinsel bulaşma açıklanmamıştır, sadece maymun çiçeği virüsü kısa sürede İtalya’daki üç enfekte hastanın seminal sıvısından izole edilmiştir. Cinsel sıvı değişimi kanalıyla bulaşmanın mümkün olup olmadığını belirlemek için daha çok araştırmaya gerekseme vardır.
Maymun çiçeği emareleri
Maymun çiçeğinde emareler çoğu zaman kendi kendine geçer, sadece bazı durumlarda ciddi olabilir. İncelenen vakaların yarısından çoğunda genito-anal döküntü, vücudun herhangi bir yerinde döküntü, yüksek ateş, lenfadenopati (şişmiş lenf düğümleri) olduğu görülmüştür.
İlk 5 gün içinde Monkeypox enfeksiyonu aşağıdakilere niçin olur:
– Ateş
– Baş ağrısı
– Şişmiş lenf düğümleri
– Sırt ağrısı
– Kas ağrısı
– Bitkinlik
Ateşin başlamasından sonraki 1-3 gün içinde hastada çoğu zaman yüzde başlamış olan ve sonrasında avuç içleri de dahil olmak suretiyle vücudun öteki bölgelerine yayılan deri döküntüsü gelişir. Derideki döküntüler ve sivilce benzeri oluşumlar tek bir parlamada meydana gelir. Kaşıntı yaygındır.
Deride oluşan problemler değişik aşamalardan geçer. Ilkin lekeler ortaya çıkar, sonrasında lekeleri papüller, veziküller, püstüller ve son olarak kabuklar izler.
Kabuklar düştüğünde, insanoğlu artık bulaşıcı değildir. Hastalığın kuluçka süresi 5 ila 21 gün içinde değişebilir. Çoğu zaman iyi huylu olan hastalık, çoğunlukla 2 ila 3 hafta sonrasında kendiliğinden iyileşir.
Maymun çiçeği iyi mi bulaşır?
Araştrımacılara gore maymun çiçeği virüsünün Afrika dışına bulaşması çiçek hastalığı aşısının kesilmesinin arkasından orthopoxvirüs (insan çiçek hastalığından görevli virüs) cinsel virüslere karşı bağışıklığın küresel olarak azalmasından meydana gelmektedir.
İnsanlar içinde bulaşma esas olarak solunum damlacıkları (tükürme, hapşırma) ve deri yada mukoza zarları (ağız, cinsel yol, anüs) ile direkt temas kanalıyla gerçekleşir. Bulaşma, çamaşırların (giysiler, çarşaflar, havlular vb.), kişisel temizlik araçlarının (diş fırçası, jilet vb.), bulaşıkların ve şırıngaların paylaşılması kanalıyla da gerçekleşebilir.
Virüs esas olarak çeşitli yırtıcı hayvanlardan, kemirgenlerden yada maymunlardan insanlara bulaşır. Enfeksiyon, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları yada cilt yada mukoza lezyonlarıyla direkt temastan oluşur. Enfekte hayvanlardan alınan etlerin yeterince pişirilmemesi de ihtimaller içinde bir risk faktörüdür.
Maymun çiçeği için hangi kontrol yapılmalı?
Maymun çiçeği belirtileriniz bulunduğunu düşünüyorsanız kesinlikle 112 acil davet merkezini aramalısınız. Maymun çiçeğinin tanısal doğrulaması, virüsün PCR testi ile laboratuvar analizini gerektirir. Numune yaralardan sürüntü ile alınır.
Mikroskop altında alınan numune incelendiğinde virüsün büyük olduğundan derhal tanındığı bilinmektedir. Kontrol edilen kişiler sonucu beklerken kendilerini izole etmelidir.
Maymun çiçeği ölümcül müdür?
DSÖ, bilhassa bu virüsün çocuklar ve hamile bayanlar da dahil olmak suretiyle bağışıklığı daha düşük insanlarda oluşturabileceği risklerden kaygı duymaktadır. Sadece uzmanlar, maymun çiçeği virüsünün kesin bir virüs bulunduğunu, bir DNA virüsü bulunduğunu, bir RNA virüsü olan Covid-19 benzer biçimde kolayca mutasyona uğramadığını belirtiyor.
DSÖ, maymun çiçeği salgınları esnasında ölüm oranının yüzde 1 ila 10 içinde bulunduğunu belirtiyor. Batı Afrika türü için bu oran yüzde 3.6 iken Orta Afrika türü için oran yüzde 10.6’dır. Hastalık çoğu zaman 2 ila 4 hafta sürer. Hastalık çocuklarda ve bağışıklığı baskılanmış kişilerde daha şiddetlidir. Deri lezyonlarının enfeksiyonu yada solunum, sindirim yada nörolojik hasar meydana gelebiir. Şu an için bildirilen yeni vakalar çoğunlukla iyi huyludur.
Dünyada kaç maymun çiçeği vakası var?
Afrika haricinde ilk maymun çiçeği vakası İngiltere’de 7 Mayıs’ta Nijerya gezisinden dönen bir insanda rapor edilmiştir. DSÖ’ye gore şu an dünya genelinde doğrulanmış 3 bin 413 olay ve bir ölüm vardır.
Maymun çiçeği ile yalıtım kuralları nedir?
Maymun çiçeği tanı testi (PCR) sonucu pozitif olan bir şahıs, doğrulanmış bir maymun çiçeği vakasıdır ve durum hastaneye kaldırılmasını gerektirmiyorsa, belirtilerin başlangıcından itibaren 3 hafta süresince kendi kendini izole etmelidir. Virüs, ilk belirtilerden cildin tamamen iyileşmesine kadar bulaşıcıdır.
– Fizyolojik temas yapılmamalı.
– Başkalarının yanında cerrahi maske takılmalı.
– Döküntüler yada sivilceler mümkün olduğunca örtülmeli.
– Kişisel eşyaları paylaşılmamalı.
– Evcil hayvanlarla temas olmamalı.
– Temiz eller ve kısa tırnaklar olmalı ve sivilceler asla kaşınmamalı ve onlara dokunulmamalı.
– Kişisel eşyaları ayrı yıkanmalı, bbulaşıklar ve çamaşırlar mümkünse 60°’de temizlenmeli.
– Belirtilerin başlamasından 21 gün sonrasına kadar cinsel ilişkiden kaçınılması önerilir.
